Problemy ze wzrokiem są jednymi z najbardziej charakterystycznych powikłań cukrzycy. Niejednokrotnie pojawiają się jeszcze przed rozpoznaniem choroby i występują u większości diabetyków. Jakie objawy oczne mogą wskazywać na cukrzycę i jak wpływa ona na narząd wzroku?
Diabetyka można poznać po oczach – pod warunkiem wykonania u niego badania dna oka. Już we wczesnym stadium cukrzyca powoduje charakterystyczne zmiany w układzie krwionośnym, które najłatwiej dostrzec oglądając siatkówkę oka. Okulista zobaczy tam poszerzenie żył, różne specyficzne anomalie naczyniowe, przesięki (obrzęk siatkówki) lub niewielkie wylewy krwi, także do siatkówki. Dlatego to właśnie dzięki badaniom dna oka – w samych Stanach Zjednoczonych, tylko w 2014 roku – postawiono ponad ćwierć miliona diagnoz cukrzycy.
Degradujący wpływ cukrzycy na naczynia krwionośne oka doprowadza do retinopatii cukrzycowej, która w ciągu pierwszych 20 lat choroby wystąpi niemal u wszystkich cierpiących na cukrzycę typu 1 i u 60 proc. pacjentów z cukrzycą typu 2. To powikłanie polegające na uszkodzeniu naczyń krwionośnych w siatkówce oka. Na wczesnym etapie, gdy nie daje jeszcze objawów rozpoznawalnych dla samego diabetyka, może zostać wykryte właśnie w drodze badania dna oka. W późniejszym stadium może powodować wylewy krwi do oka z coraz bardziej kruchych naczyń krwionośnych czy obrzęk siatkówki. Pacjenci cukrzycowi skarżą się wówczas na ciemne plamki pojawiające się w polu widzenia i znikające po jakimś czasie. To właśnie wylewy krwi do ciała szklistego oka. Zwykle zostają one wchłonięte po kilku tygodniach, ale nie wolno zignorować takiego objawu, ponieważ kolejne wylewy mogą się nie wycofać. Nieleczona retinopatia może ostatecznie doprowadzić do nieodwracalnej ślepoty – w przypadku gdy rozwinie się rozlany obrzęk siatkówki lub we wnętrzu oka dojdzie do szczególnie rozległego wylewu krwi.
Retinopatia cukrzycowa może wystąpić też w postaci cukrzycowego obrzęku plamki (z języka angielskiego DME – Diabetic Macular Edema), czyli tzw. makulopatii cukrzycowej. Cukrzycowy obrzęk plamki powodowany jest gromadzeniem się płynu w centralnej części siatkówki, czyli w plamce, dokąd przenika on z uszkodzonych w przebiegu choroby drobnych naczyń siatkówki i naczyniówki. U diabetyków, z powodu niedotlenienia komórek, produkowany jest bowiem w nadmiarze specjalny czynnik (VEGF), który uszkadza barierę między krwią a siatkówką. Wówczas przeciekają do niej składniki krwi, a ich nagromadzenie powoduje właśnie obrzęk, czyli uniesienie siatkówki. Cukrzycowy obrzęk plamki jest najczęstszą przyczyną trwałego i poważnego upośledzenia wzroku u osób w wieku produkcyjnym. Rozpoznaje się go u ok. 14-25 proc. chorych na cukrzycę typu II.
Zmiany w naczyniach krwionośnych to niejedyny wczesny objaw cukrzycy ze strony oczu. Często pierwszym symptomem choroby są przejściowe wahania wad wzroku (refrakcji), które spowodowane są zmieniającym się stężeniem glukozy we krwi. Jego podwyższenie powoduje krótkowzroczność, obniżenie – dalekowzroczność. Stykający się z tego typu objawem doświadczony okulista orientuje się wówczas, iż może mieć do czynienia z pacjentem cukrzycowym.
Kolejnym wczesnym, ocznym objawem cukrzycy mogą być nawracające gradówki i jęczmienie oraz przewlekłe, bakteryjne zapalenia brzegów powiek, czy powtarzające się bakteryjne zapalenia spojówek. Dolegliwości te mogą być sygnałem hiperglikemii, czyli zwiększonego poziomu cukru we krwi, który stanowi znakomite pożywienie dla bakterii.
Innym symptomem rozwoju cukrzycy może być pogorszenie widzenia o zmierzchu. Wywołane jest to cukrzycową degradacją unerwienia mięśni odpowiadających za rozszerzanie się źrenicy. Utrudnia to jej adaptację do słabszego oświetlenia, w konsekwencji powodując gorsze widzenie po zmroku. Analogicznie, objawem może być wydłużenie czasu przystosowywania się oka do widzenia w jasnych pomieszczeniach.
Wreszcie, wielu chorych na cukrzycę ma też objawy typowe dla zespołu suchego oka (ZSO), takie jak uczucie ciała obcego czy piasku pod powiekami, zaburzenia ostrości wzroku, zaczerwienienie oraz suchość oczu. To następstwo niewystarczającej ilości, nadmiernego parowania lub nieprawidłowego składu filmu łzowego, a także uszkodzeń tkanek powierzchni oka wywołanych przez hiperglikemię. Udokumentowana częstość występowania ZSO została oszacowana na 14-33 proc. u diabetyków powyżej 65. roku życia i rośnie wraz z wiekiem.
Powyższe objawy mogą – choć nie muszą – świadczyć o cukrzycy. Z pewnością jednak powinny skłonić do konsultacji okulistycznej. Jak dbać o wzrok, jeśli dalsza diagnostyka wykaże cukrzycę?
Należy pozostać pod stałą opieką okulisty – mówi prof. Jerzy Szaflik, szef Centrum Mikrochirurgii Oka Laser i Centrum Jaskry w Warszawie. Jeśli objawy retinopatii jeszcze nie wystąpiły, wystarczy kontrola raz do roku. W przypadku ujawnienia zmian na dnie oka okulista zaleci odpowiednio częstsze wizyty i oczywiście wdrożenie adekwatnego leczenia. W pierwszej kolejności absolutnie konieczne jest uregulowanie poziomu glukozy we krwi, w przeciwnym wypadku powikłania oczne będą narastać.
Okulistyka dysponuje na szczęście skutecznymi metodami terapii zmian cukrzycowych oka. Obrzęk siatkówki powodujący pogorszenie widzenia można skutecznie leczyć przez podawanie do wnętrza oka specjalnych preparatów, a krwawiące, nieprawidłowe naczynia zamyka się wykonując fotokoagulację laserową. W najcięższych przypadkach zastosowanie ma leczenie operacyjne – witrektomia – w trakcie której usuwa się ciało szkliste, zastępując je specjalnym płynem, czy gazem – dodaje prof. Szaflik.
