80. urodziny, 55-lecie pracy zawodowej, 50. rocznicę otrzymania tytułu lekarza specjalisty chorób oczu i 33-lecie pracy w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym świętował niedawno prof. Jerzy Szaflik, autorytet okulistyczny. Liczni goście zorganizowanego z tej okazji wydarzenia mieli szansę usłyszeć o nowatorskich projektach badań przesiewowych opracowanych pod jego przewodnictwem.
Uroczystość zorganizowano 5 lutego 2024 w auli Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, z którym prof. Szaflik związany jest od ponad trzech dekad jako wieloletni kierownik Katedry i Kliniki Okulistyki II Wydziału Lekarskiego czy wykładowca, wychowawca kilku pokoleń okulistów. Wielu z nich pojawiło się na gali, ale wśród gości spotkania znaleźli się też rektor WUM, prof. Zbigniew Gaciong, przedstawiciel Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, dr n. społ. Krzysztof Żyndul, czy przedstawiciele elit społecznych i politycznych, m.in. były prezydent RP, Bronisław Komorowski. Nie zabrakło też współpracowników prof. Szaflika z Samodzielnego Publicznego Szpitala Okulistycznego w Warszawie, którym kierował przez 17 lat od momentu powstania oraz Centrum Mikrochirurgii Oka Laser w Warszawie, prowadzonej przez niego największej niepublicznej kliniki okulistycznej w kraju. Należy do nich syn jubilata, również wybitny okulista, prof. Jacek. P. Szaflik, który wystąpił z pełną zawodowych i prywatnych ciekawostek prezentacją nt. ojca. Jednak kulminacyjnym punktem wydarzenia było minisympozjum naukowe, podczas którego przedstawiono rozwijane pod przewodnictwem prof. Jerzego Szaflika dwa niezmiernie innowacyjne projekty badań przesiewowych – w kierunku jaskry i choroby Alzheimera.
Pierwszy z nich zaprezentowała dr hab. n. med. Anna Zaleska-Żmijewska, członkini interdyscyplinarnego zespołu fachowców, który powołał go do życia. E-jaskra to gotowa i testowana od kilku już lat, wykorzystująca sztuczną inteligencję platforma badań przesiewowych, która – po implementacji do publicznego systemu opieki zdrowotnej – mogłaby zrewolucjonizować wykrywalność jaskry w Polsce. Badania z jej wykorzystaniem są bowiem znacznie tańsze, prostsze i szybsze od indywidualnych badań okulistycznych w kierunku jaskry, oferując porównywalną wiarygodność. Nie wymagają też obecności lekarza czy personelu medycznego, co ułatwia prowadzenie ich na szeroką skalę. Prelegentka podkreśliła, że upowszechnienie badań z użyciem e-jaskry mogłoby uratować wzrok wielu chorych – tylko wczesne wykrycie jaskry, jeszcze przed wystąpieniem objawów schorzenia, daje szansę na satysfakcjonujące wyniki leczenia tej „podstępnej” choroby.
Diagnostyka z użyciem e-jaskry wymaga jedynie wykonania dwóch krótkich, bezdotykowych badań: barwnego zdjęcia dna oka oraz pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego. Sztuczna inteligencja przyporządkowuje ich wyniki do kategorii „zdrowej” lub „chorej”, korzystając z tzw. sieci neuronowej, czyli – w uproszczeniu – bazy wiedzy opartej m.in. o tysiące już wprowadzonych do systemu zdjęć dna oka osób chorych i zdrowych. Wynik badania otrzymuje się już po kilku minutach od jego zakończenia, w formie SMS-a czy e-maila. Określa on podejrzenie występowania jaskry z prawdopodobieństwem do około 80 proc. Jeśli system stwierdzi podejrzenie schorzenia, wynik badania zawierać będzie zalecenie zasięgnięcia konsultacji okulistycznej.
Na podobnej zasadzie działać ma druga platforma, służąca do wczesnego wykrywania choroby Alzheimera, której koncepcję zaprezentowała dr n. med. Anna I. Borucka. Odkryto bowiem, że wywoływane przez to schorzenie zmiany patologiczne są widoczne w siatkówce oka przed pojawieniem się objawów klinicznych u pacjenta. Dlatego to właśnie badanie okulistyczne, angioOCT plamki, może stać się w przyszłości podstawą wczesnej, skutecznej diagnostyki choroby Alzheimera na szeroką skalę, zwłaszcza że jest ono szybsze, powtarzalne, nieinwazyjne i mniej kosztowne od dotychczasowych metod wykrywania tego schorzenia. Warunkiem jest oczywiście stworzenie stosownego algorytmu, który – jak w przypadku e-jaskry – pozwoli zaprząc sztuczną inteligencję do interpretacji wyników badań w ramach platformy do badań przesiewowych. Trwają już prace w tym obszarze, prowadzone pod kierownictwem prof. Jerzego Szaflika.
Korzystając z okazji, jubilat skierował podziękowania do członków obu zespołów odpowiedzialnych za te obiecujące przedsięwzięcia, a także rektora i współpracowników z WUM, podkreślając, że niezmiennie spotykał się z ich ogromnym wsparciem dla wprowadzanych innowacji medycznych. Wydarzenie uzupełnił wykład o Instytucie Oftalmicznym w Warszawie i roli jego dyrektora, dr. Wiktora F. Szokalskiego, w tworzeniu tego cieszącego się uznaniem w Europie ośrodka okulistycznego, którego fascynującą historię przerwała II wojna światowa.
